مطابق قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس برای احضار یا جلب متهم نیاز به دلیل و مدرک کافی دارد و نمی‌تواند بدون وجود چنین مستنداتی اقدام به صدور احضاریه یا دستور جلب نماید. دادگاه نیز در صورت احراز اتهام، فرد را از طریق احضاریه به مرجع قضایی دعوت می‌کند. هدف از این احضاریه می‌تواند صلح و سازش، ارائه توضیحات و یا موارد دیگر باشد، اما در هر صورت متهم موظف به حضور است.
در صورتی که متهم بدون ارائه عذر موجه از حضور در دادگاه امتناع کند، قانون اجازه صدور حکم جلب وی را می‌دهد. قانونگذار در همین راستا، جهات و دلایلی را به عنوان عذر موجه برای عدم حضور در دادگاه تعیین کرده است که در صورت وجود آن‌ها، غیبت متهم قابل پذیرش خواهد بود. بررسی این دلایل موجه، موضوع مهمی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
با توجه به اهمیت رعایت حقوق متهم و ضرورت دادرسی عادلانه، قانون آیین دادرسی کیفری با تعیین شرایط و ضوابط مشخص برای احضار و جلب، و همچنین پیش‌بینی دلایل موجه عدم حضور، تلاش کرده است تا از هرگونه اجحاف در حق افراد جلوگیری نماید. آگاهی از این موارد قانونی برای تمامی شهروندان و به ویژه کسانی که به نحوی در فرایند دادرسی قرار می‌گیرند، امری ضروری است.
دلایل لزوم حضور متهم در دادگاه کیفری
حضور متهم در دادگاه کیفری از جنبه‌های مختلف حقوقی دارای اهمیت فراوانی است و در اکثر نظام‌های حقوقی به عنوان یک اصل اساسی تلقی می‌شود. این الزام برای تضمین حقوق متهم، اجرای عدالت و حفظ نظم عمومی ضروری است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دلایل لزوم حضور متهم در دادگاه کیفری اشاره می‌شود:
1. تضمین حق دفاع و دادرسی عادلانه:
- امکان دفاع شخصی: حضور متهم به او این فرصت را می‌دهد تا شخصاً از خود دفاع کند، توضیحات لازم را ارائه دهد و به سوالات دادگاه پاسخ بگوید. این امر، رکن اساسی دادرسی عادلانه است.
- بررسی و ارائه مدارک: متهم می‌تواند در جلسه دادگاه شواهد و مدارکی که به نفع اوست را ارائه کند و از این طریق در روند رسیدگی تاثیرگذار باشد.
- استفاده از حقوق قانونی: حضور متهم امکان بهره‌مندی از سایر حقوق قانونی خود مانند حق داشتن وکیل و اعتراض به ادله ارائه شده را فراهم می‌کند.
2. امکان ارزیابی مستقیم متهم توسط دادگاه:
- مشاهده رفتار و حالات: قاضی می‌تواند با مشاهده رفتار، واکنش‌ها و حالات متهم در جلسه دادگاه، درک بهتری از وضعیت او و پرونده پیدا کند.
- ارزیابی صداقت و پشیمانی: حضور متهم می‌تواند به قاضی در ارزیابی میزان صداقت او و همچنین احساس پشیمانی (در صورت وجود) کمک کند که این موارد ممکن است در صدور حکم تاثیرگذار باشند.
3. رعایت حقوق قربانی و جامعه:
- احساس اجرای عدالت: حضور متهم در دادگاه به قربانی جرم و جامعه این اطمینان را می‌دهد که فرآیند رسیدگی به جرم به صورت جدی در حال انجام است و عدالت در حال اجرا شدن است.
- بازسازی اعتماد عمومی: حضور متهم و محاکمه او می‌تواند به بازسازی اعتماد عمومی به سیستم قضایی کمک کند و نشان دهد که با مجرمان برخورد قانونی صورت می‌گیرد.
4. پیشگیری از فرار و تضمین اجرای حکم:
- بازدارندگی: الزام به حضور در دادگاه می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده عمل کند و از فرار متهم قبل از صدور حکم یا پس از آن جلوگیری نماید.
- تسهیل اجرای حکم: حضور متهم در جلسه صدور حکم، فرآیند ابلاغ و اجرای حکم را تسهیل می‌کند.
5. اهمیت شهادت و اظهارات متهم:
- شنیدن مستقیم اظهارات: دادگاه می‌تواند به صورت مستقیم اظهارات متهم را بشنود و ابهامات موجود در پرونده را برطرف کند.
- امکان مواجهه با شهود: در برخی موارد، حضور متهم امکان مواجهه او با شهود و بررسی صحت اظهارات آن‌ها را فراهم می‌کند.
البته، در برخی موارد استثنایی و با تشخیص قاضی یا بر اساس قوانین خاص، ممکن است حضور متهم در دادگاه کیفری الزامی نباشد و رسیدگی به صورت غیابی انجام شود. این موارد معمولاً شامل شرایطی مانند بیماری شدید متهم، خطرات امنیتی برای او یا دلایل موجه دیگری است که مانع از حضور وی می‌گردد. در این شرایط، حضور وکیل متهم می‌تواند تا حدودی از حقوق او دفاع کند.
با این حال، به طور کلی، حضور متهم در دادگاه کیفری یک اصل مهم و ضروری برای تضمین دادرسی عادلانه و اجرای صحیح عدالت است.
رسیدگی به پرونده در غیاب متهم: بررسی حقوقی و پیامدهای عدم حضور در دادگاه
یکی از سوالات پرتکرار در حوزه حقوق کیفری، سرنوشت پرونده‌هایی است که متهم در جلسات دادگاه حضور پیدا نمی‌کند. قانونگذار برای این وضعیت نیز راهکارهای مشخصی را پیش‌بینی کرده است تا ضمن رعایت حقوق متهم، روند رسیدگی به پرونده نیز متوقف نگردد. بر اساس موازین قانونی، صرف عدم حضور متهم در دادگاه، مانع از رسیدگی به پرونده نمی‌شود، اما حقوق دفاعی او تحت هیچ شرایطی نباید نادیده گرفته شود.
رویه قانونی در مواجهه با غیبت متهم به این صورت است که دادگاه در ابتدا فرصتی را برای او تعیین می‌کند تا دلایل عدم حضور خود را ارائه نموده و دفاعیات خود را کتباً یا از طریق وکیل به دادگاه اعلام نماید. این مهلت به منظور استیفای حق دفاع متهم و جلوگیری از صدور حکم ناعادلانه در غیاب او در نظر گرفته شده است. چنانچه متهم در این بازه زمانی تعیین شده، هیچگونه عذر موجهی برای غیبت خود ارائه ندهد، دادگاه این اختیار را خواهد داشت که روند رسیدگی به پرونده را بدون استماع دفاعیات او و در غیابش ادامه داده و حکم مقتضی را صادر نماید که به این حکم، حکم غیابی گفته می‌شود.
برخلاف تصور نادرست برخی از متهمان، عدم حضور در دادگاه به معنای فرار از قانون و عدم مجازات نیست. صدور حکم غیابی، اگرچه بدون حضور متهم صورت می‌گیرد، اما همچنان یک حکم قانونی و لازم‌الاجرا است. لذا، بهترین و عاقلانه‌ترین اقدام برای متهم، انتخاب یک وکیل کارآزموده و مجرب و حضور در دادگاه به همراه دفاعیات مستدل و آماده است. این امر نه تنها فرصت دفاع موثر را فراهم می‌آورد، بلکه ممکن است در نهایت منجر به تخفیف در مجازات و بهبود شرایط پرونده برای متهم گردد. بنابراین، غیبت در دادگاه نه تنها راهکار مناسبی برای فرار از مسئولیت نیست، بلکه می‌تواند پیامدهای ناخوشایندی را نیز به دنبال داشته باشد.
همه چیز درباره دلایل قانونی و موجه برای غیبت در دادگاه کیفری
مطابق با قانون، حضور متهم در زمان تعیین شده توسط مرجع قضایی الزامی است. در صورت عدم امکان حضور، متهم موظف است دلایل موجه غیبت خود را به دادگاه اعلام نماید. این اقدام قانونی به منظور رعایت حقوق متهم و پیشگیری از هرگونه سوء تفاهم یا اقدام قانونی ناخواسته صورت می‌گیرد.
قانونگذار، دلایل مشخصی را به عنوان عذر موجه برای عدم حضور متهم در نظر گرفته است. این دلایل شامل نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به نحوی که مانع حضور شود، بیماری متهم یا بیماری شدید والدین، همسر یا فرزندان که حضور را غیرممکن سازد، و فوت همسر یا بستگان نزدیک تا درجه سوم از طبقه دوم می‌شود. همچنین، وقوع حوادث غیرمترقبه مانند بیماری‌های واگیردار، سیل یا زلزله که موجب عدم امکان تردد گردد، و نیز در صورتی که متهم در بازداشت یا حبس باشد، از جمله این موارد است.
شایان ذکر است که علاوه بر موارد تصریح شده در قانون، بازپرس پرونده نیز می‌تواند در صورت تشخیص، موارد دیگری را به عنوان عذر موجه عدم حضور متهم بپذیرد. این امر نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری قانون در مواجهه با شرایط خاص و غیرقابل پیش‌بینی است. لذا، در صورت بروز هرگونه مانع برای حضور در دادگاه، اطلاع‌رسانی به مرجع قضایی و ارائه مدارک مستند در اسرع وقت، اقدامی ضروری و در راستای رعایت قانون و حفظ حقوق متهم خواهد بود.
بررسی شرایط قانونی الزام حضور متهم در دادگاه کیفری (راهنمای جامع و سئو شده)
حضور متهم در فرآیند دادرسی کیفری، بسته به نوع دادگاه و مرحله رسیدگی، تابع شرایط و مقررات خاصی است که در قانون آیین دادرسی کیفری به آن‌ها اشاره شده است. در این مقاله، به بررسی دقیق و سئو شده این شرایط در مراجع مختلف کیفری می‌پردازیم.
۱. الزامات حضور متهم در دادگاه کیفری یک
با توجه به اهمیت و ماهیت جرایم سنگین مطرح شده در دادگاه کیفری یک (مانند قتل عمد و جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور که مجازات‌های سنگینی به دنبال دارند)، قانونگذار حضور شخص متهم در جلسات دادرسی این مرجع را به طور معمول الزامی دانسته است. ماده ۳۷۵ قانون آیین دادرسی کیفری به صراحت بر این امر تاکید دارد و مقرر می‌دارد که در جرایم موضوع صلاحیت دادگاه کیفری یک، حضور متهم در جلسات دادرسی اجتناب‌ناپذیر است. در صورت عدم حضور متهم بدون ارائه عذر قانونی و موجه، دادگاه کیفری یک صلاحیت صدور دستور جلب وی را خواهد داشت.
۲. شرایط حضور متهم در دادگاه کیفری دو
در خصوص دادگاه کیفری دو که صلاحیت رسیدگی به جرایم با مجازات‌های خفیف‌تر را دارد (مانند برخی جرایم مالی غیر سنگین و جرایم توهین)، رویکرد قانونگذار متفاوت است. ماده ۳۴۰ قانون آیین دادرسی کیفری به متهم این اختیار را می‌دهد که به جای حضور فیزیکی در جلسه دادگاه، لایحه دفاعیه خود را به مرجع قضایی ارسال نماید. با این حال، این امکان مطلق نبوده و در صورتی که قاضی رسیدگی‌کننده تشخیص دهد حضور متهم برای ادای توضیحات، روشن شدن ابهامات پرونده یا انجام تحقیقات تکمیلی ضروری است، می‌تواند نسبت به احضار وی اقدام نماید. بنابراین، در دادگاه کیفری دو، اصل بر عدم الزام حضور است مگر در موارد استثنایی به تشخیص دادگاه.
۳. الزام حضور متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا
مرحله دادسرا، به عنوان مرحله تحقیقات مقدماتی و جمع‌آوری ادله جرم، نیز در برخی موارد مستلزم حضور متهم می‌باشد. ماده ۱۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری به بازپرس این اختیار را می‌دهد که در صورت عدم حضور متهم در مهلت مقرر پس از احضار بدون ارائه عذر موجه، دستور جلب او را صادر نماید. هدف از این الزام، تسهیل روند تحقیقات، شنیدن اظهارات متهم و انجام مواجهات حضوری احتمالی با سایر افراد مرتبط با پرونده است.
۴. تاثیر داشتن وکیل بر لزوم حضور متهم در دادگاه
برخورداری متهم از وکیل مدافع نیز می‌تواند در برخی موارد بر لزوم حضور شخص او در دادگاه تاثیرگذار باشد. ماده ۱۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می‌دارد که در جرایمی که مجازات آن‌ها سلب حیات (اعدام) یا حبس ابد نیست، متهم می‌تواند از طریق وکیل خود به دفاع بپردازد و حضور شخص او در دادگاه الزامی نخواهد بود. البته، این امر نیز مشروط به تشخیص قاضی است و در صورتی که قاضی حضور متهم را برای بررسی‌های بیشتر ضروری بداند، می‌تواند او را احضار نماید.
۵. وضعیت ارائه عذر موجه برای عدم حضور
در تمامی مراحل دادرسی کیفری، چنانچه متهم دارای دلیل موجهی برای عدم حضور در دادگاه باشد (همانطور که در ماده ۱۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری به برخی از آن‌ها اشاره شده است)، می‌تواند با ارائه مستندات کافی، از دادگاه تقاضای تعویق جلسه رسیدگی را نموده و یا در صورت امکان، دفاعیات خود را از طریق وکیل ارائه دهد. تشخیص موجه بودن عذر ارائه شده بر عهده مرجع قضایی مربوطه خواهد بود.
بنابراین، الزام حضور متهم در دادگاه کیفری بسته به نوع دادگاه، مرحله رسیدگی، نوع جرم و نظر قاضی متفاوت است و اطلاع از این شرایط قانونی برای حفظ حقوق متهم و پیشبرد صحیح روند دادرسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عدم ارائه عذر موجه برای غیبت خواهان در دادگاه
عدم ارائه عذر موجه برای غیبت خواهان در دادگاه، پیامدهای قانونی جدی به دنبال خواهد داشت. طبق قانون، پس از ثبت دادخواست یا شکایت، حضور خواهان در جلسات رسیدگی الزامی است. این حضور به منظور ارائه ادله، مدارک اصلی و مستندات دعوا یا تعیین وکیل برای انجام این امور صورت می‌گیرد.
در صورتی که خواهان از حضور در جلسات خودداری نماید و مدارک عادی ارائه شده توسط وی مورد تردید یا انکار طرف مقابل قرار گیرد، و هیچ دلیل دیگری برای ادامه رسیدگی وجود نداشته باشد، دادگاه قرار ابطال دادخواست را صادر خواهد کرد. با صدور این قرار، روند رسیدگی به دعوا متوقف شده و دیگر ادامه نخواهد یافت.
همچنین، اگر دادگاه در جریان دادرسی نیاز به توضیحات تکمیلی از سوی خواهان داشته باشد و خواهان بدون ارائه عذر موجه در جلسه حاضر نشود، دادگاه می‌تواند حکم به ابطال دادخواست وی صادر نماید. بنابراین، حضور به موقع در جلسات دادرسی و ارائه دلایل و مدارک کافی، از اهمیت بسزایی برای پیشبرد دعوا و جلوگیری از ابطال دادخواست برخوردار است.
عدم ارائه عذر موجه عدم حضور در دادگاه برای خوانده
عدم حضور خوانده در دادگاه و عدم ارائه عذر موجه، پیامدهای حقوقی برای او به همراه خواهد داشت. بر اساس قانون، خوانده نیز همانند خواهان موظف به حضور در جلسات دادرسی است تا بتواند در برابر ادعاهای مطرح شده از سوی خواهان، دفاعیات خود را ارائه نماید. این دفاعیات باید با ارائه مدارک اصلی یا رونوشت مصدق آن‌ها به دادگاه صورت پذیرد.
در صورتی که خوانده یا وکیل قانونی او بدون ارائه دلیل موجه، در جلسه دادرسی حاضر نشوند، فرصت ارائه دفاعیات از آنان سلب خواهد شد. در چنین شرایطی، دادگاه بدون در نظر گرفتن دفاعیات احتمالی خوانده، به رسیدگی به پرونده ادامه خواهد داد و بر اساس مدارک و مستندات موجود تصمیم‌گیری خواهد نمود. این امر می‌تواند به ضرر خوانده تمام شده و منجر به صدور رای علیه او گردد.
به همین دلیل، حضور خوانده در اولین جلسه دادرسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این حضور به او امکان می‌دهد تا از حقوق قانونی خود، از جمله طرح دعوای تقابل (مطالبه متقابل) یا ایراد به دعوای خواهان، استفاده نماید. لازم به ذکر است که عدم حضور هیچ یک از طرفین دعوا، مانع از جریان دادرسی و رسیدگی دادگاه نخواهد شد، اما عدم حضور غیرموجه خوانده، فرصت دفاع را از او می‌گیرد.
چگونه دلایل موجه عدم حضور در جلسه دادرسی را به دادگاه ارائه کنیم؟
ارائه دلایل موجه عدم حضور در جلسه دادرسی به دادگاه نیازمند رعایت یک سری اصول و ارائه مستندات معتبر است. در اینجا یک راهنمای جامع برای این منظور ارائه می‌شود:
1. اطلاع‌رسانی فوری به دادگاه
- به محض اینکه متوجه شدید قادر به حضور در جلسه دادرسی نیستید، در اسرع وقت مراتب را به شعبه رسیدگی‌کننده اطلاع دهید. این اطلاع‌رسانی می‌تواند از طریق تماس تلفنی، ارسال فکس یا مراجعه حضوری به دفتر شعبه صورت گیرد.
- هرچه زودتر اطلاع دهید، قاضی و سایر طرفین دعوا بهتر می‌توانند برای ادامه روند دادرسی برنامه‌ریزی کنند و از اتلاف وقت جلوگیری شود.
2. ارائه درخواست کتبی
- علاوه بر اطلاع‌رسانی شفاهی، حتماً یک درخواست کتبی مبنی بر عدم امکان حضور خود و ذکر دلایل موجه آن تهیه و به دادگاه تقدیم کنید.
- در این درخواست، مشخصات کامل خود (نام، نام خانوادگی، شماره پرونده، شماره ملی و غیره) و تاریخ دقیق جلسه دادرسی را قید کنید.
- به طور واضح و مختصر، دلیل یا دلایل موجه عدم حضور خود را شرح دهید. از بیان جزئیات غیرضروری خودداری کنید.
- در صورت امکان، پیشنهاد یک تاریخ جایگزین برای برگزاری جلسه دادرسی را نیز در درخواست خود مطرح کنید.
3. ارائه مدارک و مستندات معتبر
- برای اثبات موجه بودن عذر خود، مدارک و مستندات مربوطه را به همراه درخواست کتبی به دادگاه ارائه نمایید.
- نوع مدارک بسته به دلیل عدم حضور متفاوت است. برای مثال:
- بیماری: گواهی پزشکی معتبر از پزشک معالج یا بیمارستان، با ذکر نوع بیماری، تاریخ شروع و مدت زمان استراحت مورد نیاز.
- فوت بستگان: گواهی فوت یا جواز دفن.
- عدم دریافت احضاریه یا دیر رسیدن آن: کپی پاکت پستی با تاریخ مخدوش یا عدم وجود بارکد رهگیری، شهادت شهود (در موارد خاص).
- حوادث قهری (سیل، زلزله و غیره): گزارش‌های رسمی از سازمان‌های مربوطه (مانند هواشناسی، مدیریت بحران).
- توقیف یا حبس: گواهی از مرجع قضایی یا انتظامی مربوطه.
- مدارک ارائه شده باید واضح، خوانا و دارای تاریخ باشند. در صورت لزوم، ترجمه رسمی مدارک غیرفارسی نیز باید ارائه شود.
4. ارسال از طریق روش‌های مطمئن
- درخواست کتبی و مدارک پیوست آن را از طریق روش‌های مطمئن به دادگاه ارسال کنید. بهترین روش‌ها عبارتند از:
- ثبت در دبیرخانه دادگاه: مراجعه حضوری به دبیرخانه شعبه و ثبت درخواست با اخذ رسید.
- ارسال از طریق پست سفارشی: ارسال مدارک با پست سفارشی و نگهداری رسید آن.
- ارسال از طریق سامانه ثنا (در صورت فعال بودن): بارگذاری مدارک در سامانه ثنا و ارسال الکترونیکی به دادگاه.
5. پیگیری وضعیت درخواست
- پس از ارسال درخواست، حتماً از طریق تماس تلفنی یا مراجعه حضوری به دفتر شعبه، وضعیت درخواست خود را پیگیری کنید.
- اطمینان حاصل کنید که درخواست شما به دست قاضی رسیده و در حال بررسی است.
- در صورت نیاز، برای ارائه توضیحات بیشتر یا ارائه مدارک تکمیلی آمادگی داشته باشید.
نکات مهم:
- تشخیص موجه بودن یا نبودن دلیل عدم حضور، در نهایت بر عهده قاضی رسیدگی‌کننده است.
- ارائه دلیل غیرموجه یا عدم اطلاع‌رسانی به موقع می‌تواند منجر به صدور رای غیابی علیه شما شود.
- در صورت داشتن وکیل، هماهنگی‌های مربوط به عدم حضور و ارائه مدارک را به وکیل خود بسپارید.
- همیشه صداقت را در ارائه دلایل خود رعایت کنید. ارائه اطلاعات نادرست می‌تواند عواقب قانونی داشته باشد.
با رعایت این مراحل و ارائه مدارک معتبر، می‌توانید به نحو صحیح و قانونی دلایل موجه عدم حضور خود در جلسه دادرسی را به دادگاه ارائه نمایید و از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.
دلایل موجه برای عدم حضور در جلسه دادرسی
اصل بنیادین در فرایند دادرسی، حضور مستقیم طرفین در جلسات رسیدگی است تا امکان دفاع و پیگیری حقوق برای آنان فراهم گردد. اگرچه قانونگذار حضور وکیل به نیابت از موکل را نیز پذیرفته است، اما در شرایط خاص، ممکن است شخص اصیل یا وکیل او قادر به شرکت در جلسه نباشند. این غیبت، در صورت عدم ارائه دلیل قانع‌کننده، می‌تواند تأثیرات منفی بر تصمیم نهایی قاضی بگذارد و روند دادرسی را با چالش مواجه سازد.
با این حال، قانونگذار شرایطی را پیش‌بینی نموده است که در صورت بروز موانع غیرقابل اجتناب و ارائه عذر موجه عدم حضور در دادگاه، قاضی پرونده با بررسی دقیق دلایل ارائه شده، از غیبت طرفین چشم‌پوشی کرده و زمینه را برای رسیدگی عادلانه در جلسه آتی فراهم می‌سازد. این رویکرد حمایتی، تضمین‌کننده حقوق طرفین و جلوگیری از تضییع احتمالی آن به دلیل شرایط خارج از کنترل ایشان خواهد بود.
در ادامه، به تشریح این دلایل موجه عدم حضور در جلسه دادرسی خواهیم پرداخت تا آگاهی لازم در این زمینه برای عموم افراد و به ویژه کسانی که درگیر مسائل حقوقی هستند، فراهم گردد. شناخت این موارد، به افراد کمک می‌کند تا در صورت بروز شرایط اضطراری، بتوانند به درستی از حقوق خود دفاع نموده و از پیامدهای ناخواسته غیبت در دادگاه جلوگیری کنند.
آثار حقوقی و قانونی عدم حضور متهم در دادگاه کیفری (راهنمای جامع)
حضور متهم در جلسات دادگاه کیفری، با توجه به ماهیت پرونده‌های مربوط به جرم و جنایت، از اهمیت بسزایی برخوردار است. قانونگذار، ضمن تاکید بر این ضرورت، برای عدم حضور غیرموجه متهم، ضمانت اجراهای قانونی پیش‌بینی نموده است. در این مقاله، به بررسی آثار حقوقی و قانونی عدم حضور متهم در دادگاه کیفری می‌پردازیم و شرایط ارائه عذر موجه را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.
مطابق با ماده 179 قانون آیین دادرسی کیفری، هرگاه متهم بدون ارائه عذر موجه در دادگاه حاضر نشود و یا عذر خود را به دادگاه اعلام نکند، با دستور بازپرس یا مقام قضایی مربوطه، حکم جلب او صادر خواهد شد. این امر نشان‌دهنده جدیت قانون در خصوص حضور متهم در فرآیند دادرسی کیفری است. صدور حکم جلب به معنای الزام قانونی متهم به حضور در دادگاه از طریق ماموران انتظامی است و می‌تواند تبعات ناخوشایندی برای فرد به همراه داشته باشد.
با این حال، قانونگذار در ماده 178 قانون آیین دادرسی کیفری، به منظور رعایت حقوق متهم و جلوگیری از تضییع آن، دلایل موجهی را برای عدم حضور در دادگاه برشمرده است. در صورتی که متهم دارای یکی از این عذرهای موجه باشد و آن را به دادگاه ارائه نماید، از ضمانت اجراهای عدم حضور در امان خواهد بود. تشخیص موجه بودن عذر ارائه شده، بر عهده مقام قضایی رسیدگی‌کننده می‌باشد و ارائه مستندات کافی برای اثبات عذر، از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، در صورت عدم امکان حضور در دادگاه، ارائه فوری و مستند عذر موجه، اقدامی ضروری برای حفظ حقوق متهم به شمار می‌رود.
دلایل موجه برای عدم حضور در دادگاه کیفری
حضور متهم در دادگاه کیفری، با توجه به ماهیت پرونده‌های مربوط به جرم و جنایت، از اهمیت بسزایی برخوردار است و عدم حضور بدون دلیل موجه می‌تواند پیامدهای قانونی به دنبال داشته باشد. با این حال، قانون آیین دادرسی کیفری در ماده 178، شرایطی را به عنوان عذر موجه برای عدم حضور در جلسه دادرسی پیش‌بینی کرده است تا از تضییع حقوق متهم جلوگیری شود. این موارد شامل نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به نحوی که مانع حضور گردد، بیماری متهم یا بستگان نزدیک درجه یک (والدین، همسر، فرزندان) که حضور را غیرممکن سازد، و فوت همسر یا بستگان نسبی تا درجه سوم از طبقه دوم می‌شود.
علاوه بر موارد فوق، قانونگذار حوادث غیرمترقبه و خارج از اراده متهم را نیز به عنوان عذر موجه پذیرفته است. ابتلا به بیماری‌های واگیردار، وقوع حوادث قهری نظیر سیل و زلزله که موجب انسداد مسیرها و عدم امکان تردد شود، و همچنین در صورتی که متهم در بازداشت یا حبس به سر ببرد، از جمله این موارد محسوب می‌شوند. همچنین، تشخیص بازپرس در خصوص سایر مواردی که عرفاً به عنوان عذر موجه تلقی می‌شوند نیز در این زمینه ملاک عمل خواهد بود.
در شرایطی غیر از موارد ذکر شده، قانونگذار امکان دیگری را برای متهم فراهم آورده است. متهم می‌تواند برای یک مرتبه و پیش از فرا رسیدن زمان جلسه دادرسی، بازپرس پرونده را از علت عدم حضور خود آگاه ساخته و موافقت وی را جلب نماید. در این صورت، بازپرس می‌تواند در صورتی که این تأخیر خللی در روند تحقیقات وارد نکند، مهلتی حداکثر تا سه روز را برای حضور متهم تمدید نماید. این تدبیر قانونی با هدف تسهیل روند دادرسی و رعایت حقوق متهم پیش‌بینی شده است.
ضمانت اجرای عدم حضور در دادگاه کیفری
عدم حضور متهم در دادگاه کیفری، طبق ماده 179 قانون آیین دادرسی کیفری، ضمانت اجرای قانونی به همراه دارد. بر اساس این ماده، چنانچه متهم بدون ارائه عذر موجه در زمان مقرر حاضر نشود یا عذر خود را به دادگاه اعلام نکند، به دستور بازپرس، حکم جلب او صادر خواهد شد. این امر نشان‌دهنده اهمیت حضور متهم در فرآیند رسیدگی قضایی است.
لازم به ذکر است که عدم حضور متهم، حتی در پرونده‌های کیفری، مانع از ادامه رسیدگی توسط قاضی نخواهد شد. در واقع، قاضی پرونده می‌تواند بدون حضور متهم نیز به بررسی شواهد و مدارک موجود پرداخته و در مورد پرونده تصمیم‌گیری نماید. این موضوع بر لزوم توجه متهم به احضاریه‌های قضایی و ارائه دلایل موجه غیبت تاکید می‌کند.
با این حال، قانونگذار در نظر گرفته است که ممکن است متهم از ابلاغیه قضایی مطلع نشده باشد. در چنین شرایطی، چنانچه ابلاغیه به صورت قانونی به متهم رسیده باشد اما بازپرس احتمال عدم اطلاع وی را بدهد، قبل از صدور حکم جلب، یک بار دیگر نیز متهم را احضار خواهد کرد. این تدبیر قانونی، فرصتی مجدد برای حضور متهم و ارائه توضیحات فراهم می‌آورد.
پاسخ به سوالات متداول درباره حضور متهم در دادگاه کیفری
در این بخش به برخی از پرسش‌های رایج پیرامون لزوم و آثار حضور متهم در دادگاه کیفری پاسخ می‌دهیم:
۱. اگر متهم در دادگاه کیفری یک حاضر نشود، چه اتفاقی می‌افتد؟
حضور متهم در جلسات دادگاه کیفری یک، به دلیل اهمیت جرایم مورد رسیدگی در این مرجع، معمولاً الزامی است. در صورت عدم حضور متهم در جلسه رسیدگی بدون ارائه عذر موجه، دادگاه می‌تواند دستور جلب او را صادر نماید تا از این طریق برای حضور در جلسه اقدام شود. بنابراین، حضور در دادگاه کیفری یک از اهمیت بالایی برخوردار است.
۲. آیا در دادگاه کیفری دو، متهم می‌تواند فقط لایحه ارسال کند؟
بله، در دادگاه کیفری دو، در بسیاری از موارد، حضور شخص متهم الزامی نیست و ارسال لایحه دفاعیه از سوی او کفایت می‌کند. با این حال، این موضوع به تشخیص دادگاه بستگی دارد و در صورتی که قاضی حضور متهم را برای روشن شدن برخی ابهامات یا انجام تحقیقات تکمیلی ضروری تشخیص دهد، می‌تواند دستور حضور او را صادر نماید.
۳. آیا می‌توان بدون حضور در دادگاه کیفری از طریق وکیل دفاع کرد؟
در برخی از جرایم که مجازات‌های سنگینی برای آن‌ها در نظر گرفته نشده است، متهم می‌تواند با اعطای وکالت به یک وکیل دادگستری، امور دفاعی خود را به او بسپارد و شخصاً در دادگاه حاضر نشود. با این وجود، در پرونده‌های مربوط به جرایم مهم و سنگین، حضور شخص متهم در دادگاه معمولاً الزامی است و دفاع صرفاً از طریق وکیل کافی نخواهد بود. تشخیص این امر نیز با دادگاه رسیدگی‌کننده است.
۴. اگر متهم بیمار باشد و نتواند در دادگاه حاضر شود، چه باید کرد؟
در صورتی که متهم به دلیل بیماری قادر به حضور در جلسه دادگاه نباشد، لازم است در اسرع وقت مدارک پزشکی معتبر و مستندات مربوط به بیماری خود را به دادگاه ارائه نماید. در این صورت، متهم می‌تواند از دادگاه درخواست تأخیر جلسه رسیدگی را نموده و یا در صورت امکان، تقاضای دفاع از طریق وکیل را مطرح کند. تصمیم نهایی در خصوص پذیرش عذر و تعیین وقت رسیدگی جدید با دادگاه خواهد بود.
۵. آیا حضور متهم در مرحله دادسرا الزامی است؟
بله، حضور متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا، در بسیاری از موارد، الزامی است. بازپرس به منظور انجام تحقیقات، شنیدن اظهارات متهم و مواجهه حضوری با شهود و مطلعین، احضاریه‌ای برای حضور متهم ارسال می‌کند. در صورت عدم حضور متهم بدون عذر موجه در این مرحله، بازپرس می‌تواند دستور جلب او را صادر نماید تا تحقیقات مقدماتی به نحو کامل انجام شود.
بدون دیدگاه